TURGUTLU’DAKİ İKİNCİ BANKA: ESNAF VE AHALİ BANKASI TURGUTLU ŞUBESİ

TURGUTLU’DAKİ İKİNCİ BANKA:

ESNAF VE AHALİ BANKASI TURGUTLU ŞUBESİ

Mehmet Gökyayla

Kurtuluş Savaşı’nın ardından yepyeni bir yönetim şekliyle, her alanda büyük yeniliklerle oluşturulan Türkiye Cumhuriyeti’nin en büyük hedeflerinden birisi de ekonomik alanda bağımsızlıktı. Henüz cumhuriyet dahi ilan edilmeden 17 Şubat – 4 Mart 1923 tarihlerinde toplanan İzmir İktisat Kongresi, doğrudan bu amaca nasıl ulaşılabileceğinin tartışıldığı ve belirli bir programa alındığı platform olarak görülebilir. İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlar ve bizzat Mustafa Kemal Atatürk’ün direktifleriyle 26 Ağustos 1924’te Türkiye İş Bankası’nın kurulması[1], bu açıdan anlamlıdır. Yerli sermaye birikimi, o günlerde en çok önem verilen hususlardandır. Bunun gerçekleşebilmesi için de öncelikle millî sermayeye ait bankaların kurulması gerekmektedir. O yıllardan itibaren gerek bölgesel gerekse ulusal çapta faaliyet gösterecek pek çok banka kurulmuştur. Akseki Ticaret Bankası, Bor Esnaf Bankası, Ermenek Ahali Bankası ve Ürgüp Zürra ve Tüccar Bankası gibi adlar taşıyan bu kurumlardan bir tanesi de İzmir Esnaf ve Ahali Bankası’dır.

Dönemin İzmir Valisi Kazım Paşa (Dirik) önderliğinde şehirdeki tüccar, Tayyare ve Muallimler Cemiyetlerinin reisleri ve Kasaba Demiryolları Başmüfettişi Ali Rıza Bey tarafından 1928 yılı ocak ayında kurulan[2] İzmir Esnaf ve Ahali Bankası’nın faaliyete geçmesi, bakanlar kurulu tarafından 8 Ocak 1928 tarihinde onaylanmıştır.

Bankanın kuruluş amacı, şirket mukavelesinde, “Ahâlinin iktisad seviyesini yükseltmek, sınaî, ziraî istihsal kudretini artdırmak, ayrı ayrı her meslek erbabının, tacirin, rençberin, sanatkârın, küçük esnafın, işçinin malî itibarlarını takviye ve temin eylemek…..” şeklinde ifade edilmiştir. Aynı ifadeler, ilgili bakanlar kurulu olurunda da tekrarlanmıştır.[3]

İzmir Esnaf ve Ahali Bankası’nın sermayesi 1.000.000 liradır. Bu yüksek sermayesiyle banka, yerel bankalar arasında en güçlü olanıdır.[4] Bankanın idare meclisi reisi olan Mustafa Muharrem (Aksoy) Bey[5] de aslen Turgutluludur. Sonraki yıllarda Osman Sümer ve Süleyman Kulalı gibi başka Turgutluluların da bankanın ortakları arasında bulunduğu görülecektir.[6]

İzmir Esnaf ve Ahali Bankası, kuruluşundan kısa süre sonra İzmir dışında da şubeler açmaya başlayacaktır. “Tarımsal üretimi yüksek seviyede olan Ege bölgesinin halkı böyle bir bankanın İzmir dışına da taşmasını, böylece krediye ulaşarak işlerini görmeyi istiyorlardı. Özellikle üzüm üretiminin çok önemli merkezlerinden olan Kasaba halkı için –bankanın kuruluş ilkesi gereği- şube açılması hiç de zor olmayacaktı.”[7] Bu doğrultuda önce Salihli, bir süre sonra da Turgutlu şubeleri faaliyete geçirilecektir.

Bankanın kuruluşundan bir yıl kadar sonra Turgutlu’da da bir şube açılması, bu açıdan bakıldığında tesadüf sayılmamalıdır. Esnaf ve Ahali Bankası, Turgutlu’da Ziraat Bankası’nın ardından bu statüdeki ikindi kurum olacaktır. Dönemin şartlarında yeni bir banka şubesinin açılması o kadar önemlidir ki konuyla ilgili haberler, üç farklı gazetede kendilerine yer bulur. Ahenk gazetesinin 9 Şubat 1929 tarihli nüshasında, “Ahali Bankası Kasaba Şubesi”[8], Anadolu gazetesinin 10 Şubat 1929 tarihli nüshasında, “Ahali Bankası Kasaba Şubesi Dün Açıldı”[9] ve Hizmet gazetesinin yine 10 Şubat 1929 tarihli nüshasında “Esnaf ve Ahali Bankası Kasaba Şubesi de Açıldı”[10] başlığını taşıyan haberler, bu konuya dairdir.

Şube açılışına İzmir Valisi Kazım Paşa (Dirik), Hacı Davutzade Rahmi, İzmir Vilayet Encümeni üyelerinden İsmail Hakkı, Kavrukzade Halit, Banka İdare Heyeti Reisi Mustafa Muharrem (Aksoy), Muhasebeci Asaf, Çolakzade Sait, Emlak ve Eytam Bankası şeflerinden Kâmil, Vilayet Yaveri Cemil ile Hizmet Gazetesi Başyazarı Zeynel Besim, Yeni Asır Başyazarı İsmail Hakkı, Anadolu gazetesi muharrirlerinden Şehap Beyler İzmir’den; Vali Nusret, Defterdar Rüştü ve Ziraat Bankası Şube Müdürü İsmail Beyler de Manisa’dan gelmişlerdir.[11]

Açılışa gelen heyet, “Kasaba istasyonunda Kaymakam Haşim, Belediye namına azadan ve banka faal heyeti reisi Kazım, Türk Ocağı namına Zühtü, Fabrikatör Ragıp, tüccardan Seydişehirli Ahmet ve kâtibi Adil Abdurrahman”[12] Beyler tarafından karşılanmışlardır. Karşılayanlar arasında yer alan ve ‘Belediye namına azadan ve banka faal heyeti reisi” diye tanımlanan Kazım Bey, aynı zamanda bankanın idare heyeti reisi olan Mustafa Muharrem Bey’in oğludur ve haberin yayınlanmasından bir süre sonra, 1 Haziran 1929 – 24 Haziran 1933 tarihleri arasında Turgutlu Belediye Başkanlığı görevinde bulunacaktır.[13] ‘Tüccardan’ diyerek anılan Seydişehirli Ahmet Bey ise asıl olarak ‘Ahmet Sıtkı’ ismiyle tanınmaktadır ve 1925-1927 yılları arasında iki yıl belediye başkanlığı yapmıştır.[14] Keza ‘Türk Ocağı namına’ heyete dâhil olan Zühtü Bey de 1933-1934 yıllarında Turgutlu Belediye Başkanlığı yapan Zahit Zühtü Akıncı’dır.[15]

İstasyondaki karşılamanın ardından hep birlikte Turgutlu Türk Ocağı’na gidilmiştir. “Ocakta çehrelerinden samimiyet akan şen ve sevimli Kasaba gençliği hararetle istikbal merasimi yapmıştır. // Ocağın samimi muhitinde misafirlere konyak, likör, çay ve pasta ikram edilmiştir.”[16] Anadolu gazetesinin yorumuna göre, “Kasaba Türk Ocağı’nın samimi faaliyeti diğer ocaklara örnek ittihazı lazım gelen bir faaliyet sistemidir.”

Sonrasında banla şubesine geçilerek açılış töreni gerçekleştirilmiştir. Törende Manisa Valisi Nusret Bey, İzmir Valisi Kazım Paşa, Esnaf ve Ahali Bankası İdare Heyeti Reisi Mustafa Muharrem Bey ve Kasaba Belediyesi adına Kazım Bey birer konuşma yapmışlardır. Konuşmalarda, “bankaların iktisadi hayattaki faidelerinden, cumhuriyetin eserleri olduğundan, esnaf ve ahalinin gayretile vücuda getirildiğinden”[17] bahsedilmiştir.

Şubedeki ilk hesap, Hizmet gazetesi adına 25 lira yatıran Zeynel Besim Bey tarafından açılmıştır. Fabrikatör Ragıp Bey ise 4.000 lira yatırarak ikinci hesabın sahibi olmuştur. Saat ikiye kadar mevduat miktarı, 20.000 lirayı bulmuştur.[18]

Günümüz şartlarında bir banka şubesinin açılışına böylesi önem verilmesi, İzmir ve Manisa’dan gelen üst düzey protokolün törene katılması ve üç farklı gazete bizzat kendi başyazarları ya da muhabirleri tarafından haber yapılması, elbette hepimize yadırgatıcı gelecektir. Ancak Cumhuriyet’in ilk yıllarında, siyasal bağımsızlığın yanında ekonomik bağımsızlığı da en önemli hedefleri arasına alan yeni devlet için bu gibi işler, çok kıymetli ve önemlidir. Manisa Valisi Nusret Bey’in açılış konuşmasında dile getirdiği, “Vaktiyle bu müessesat kâmilen ecnebilerin elinde idi. En küçük umuruna kadar bankacılığı ecnebiler yaparlardı. Milletimiz o esareti iktisadiyenin acılarını pek iyi bildiği için harekete geçmiş ve bu eserleri kendi yüksek kabiliyetinden doğurarak meydana getirmiştir. Bu müesseseler aziz Cumhuriyetin ve onun büyük banisi Gazinindir.”[19] cümleleri dönemin bakış açısını ve gerçekliğini, açıkça ifade etmektedir.

Esnaf ve Ahali Bankası Turgutlu Şubesi, açılışından üç yıl kadar sonra Yeni Asır gazetesindeki bir haberde övülerek yer almıştır. Habere göre, “Ticari hayatın daha ziyade parlamasına sebep, İzmir Esnaf ve Ahali Bankası’nın burada açtığı şubenin halka gösterdiği kolaylıklardır. Banka müdür ve memurları müracaat edenlerin işlerini mümkün olan bir sür’atle görmekte ve kendilerini memnun bırakmaktadırlar.”[20]

9 Şubat 1929 tarihinde hizmete açılan Esnaf ve Ahali Bankası Turgutlu Şubesi, önce Atatürk Bulvarı’nda, ardından Ülkü Sokak üzerinde uzun yıllar ilçeye hizmet etmiştir. Bankanın adı 1959 yılında Egebank’a dönüşmüştür.[21] Egebank’ın Turgutlu Şubesi kapanmadan önce uzun bir süre Koza Pazarı Mevkii’nde Cevdet Öktem Caddesi üzerindeki binada yer almıştır. Ülkü Sokak’ta yer alan ve günümüzde restorasyonu tamamlanma aşamasındaki bina haricindekiler, ne yazık ki günümüze ulaşmamıştır.