Turgutlu'da Rahvan At Yarışları

Mehmet Gökyayla

Rahvan, atın belirli bir düzenle koşma biçimidir. "Atın aynı taraftaki ayaklarının birlikte hareket ettiği, binicisini sarsmayan, yürüme ile koşma arasında bir koşu şeklidir. Rahvan yürüyüşe, terbiyeli yürüyüş de denir."[1]

Türk milletinin atlar ile olan birlikteliği, atın binek hayvanı olmasının kökenleri, binlerce yıl öncesine dayanmaktadır. Hatta atın Türkler tarafından evcilleştirildiği de ileri sürülmektedir. Atın büyük ölçüde merkezde olduğu yaşama kültürü, atlı sporları ve yarışları da beraberinde getirmiştir. Rahvan at yarışları da bunlar arasındadır. "Rahvan binicilikten ilk kez, M.S. 745'te yazılmış olan Orhun Abidelerinin Bilge Kağan anısına dikilen Şine-Usu Yazıtı güney cephesinde Yorga Yarış adıyla bahsedilmektedir.  Yorga Yarışta süsin anda sançdım (Yorga Yarışta ordusunu orada mızrakladım) şeklinde geçen ifadede Yorga Yarış"[2] tabirini bazı Türkologlar, rahvan at yarışı ile özdeşleştirmektedir.

Rahvan olsa da olmasa da Turgutlu çevresinde de at yarışlarının mazisi, oldukça eskidir. Yirminci yüzyılın ilk yıllarından itibaren Turgutlu'daki at yarışları ile birçok ilan ve haber, dönemin gazetelerinde kendilerine geniş bir şekilde yer bulmuşlardır. O günlerde bölgedeki en önemli sosyal etkinliklerden birisi, at yarışları olmuştur. Örneğin 14 Ekim 1909 tarihli bir habere göre, Kasaba Hastahanesi için belirlenen koşu mesafesi 2.000 metre olduğu halde, bazı yerlerde bunun 1.000 metre şeklinde anlaşılmış olduğu, doğrusunun koşu komisyonu tarafından 2.000 metre olarak ilan edildiği belirtilmektedir.[3]

Keza 21 Eylül 1910 tarihli habere göre, Turgutlu'da Ramazan bayramının dördüncü günü olan 9 Ekim 1910 Pazar günü, Koşukırı mevkiinde eğitim ve sağlık hizmetleri yararına bir at yarışı düzenlenecektir. Habere göre bütün halk hem eğlenmek, hem de hayır işine katkıda bulunmak üzere yarışa davet edilmektedir. Bu yarışlarda tay koşusu, cemiyet koşusu, hastahane koşusu, sultan koşusu, Kasaba Demiryolu koşusu, maarif koşusu ve esnaf koşusu adlarıyla yedi ayrı müsabaka düzenlenecektir.[4]

Birkaç yıl sonra karşımıza çıkan at yarışlarına dair haberlerden bir diğeri ise şu şekildedir: "Kasaba'da önümüzdeki nisanın üçüncü cuma günü at koşusu icra edilecek, hasılatı mahal acezesine tahsis ve teberru olunacaktır. Koşuya ait program tab ve tevzi olunmuştur."[5]

Günümüzde bir kısmı Irlamaz Rekreasyon Alanı'nda kalan alana ve mevkiye hatırlanacağı üzere Koşukırı denmektedir. Bu ismin kökenleri de yukarıdaki haberlerden de anlaşıldığı gibi, at yarışlarının bu bölgede yapılıyor olmasıyla ilintilidir.

Rahvan at yarışı geleneği, Turgutlu'da günümüzde de devam etmekte; küçümsenmeyecek bir kitle tarafından yarışlar takip edilmekte ve imkânı olanlar tarafından at yetiştiriciliğine devam edilmektedir. Turgutlu'nun tecrübeli gazetecilerinden, kıymetli büyüğümüz Doğan Çizmeci'nin objektifine otuz belki de kırk yıl kadar önce yansıyan görüntüler de rahvan yarışların mazisine dair önemli birer delil olarak önümüzde durmaktadır.